Corona en werk: vijf vragen en antwoorden
Hoewel iedereen hoopt dat het einde van de coronacrisis in zicht is, lijken wij voorlopig nog niet af te zijn van de coronamaatregelen. Werkgevers en werknemers zullen daarom nog steeds worden geconfronteerd met corona-vraagstukken op de werkvloer. Gelukkig hebben rechters inmiddels verschillende uitspraken gedaan die over een aantal zaken meer duidelijkheid scheppen.
1. Moet ik een mondkapje dragen op het werk?
Werknemers die werken in een publieke ruimte of een contactberoep hebben, zijn wettelijk verplicht tijdens hun werk een mondkapje te dragen. Verschillende werkgevers gebruiken daarnaast hun zogenoemde 'instructierecht' om een mondkapjesplicht in te voeren op werklocaties waar deze wettelijke verplichting niet geldt.
Om te beoordelen of werkgevers in redelijkheid hun werknemers kunnen verplichten een mondkapje te dragen, moet een afweging worden gemaakt tussen de belangen van de werkgever en de belangen van de werknemer. Zo is de werkgever verplicht om te zorgen voor een gezonde en veilige werkomgeving. Ook heeft een werkgever zijn bedrijfsbelang te beschermen, omdat hij onder meer bij ziekte verplicht is het loon door te betalen. Aan de andere kant heeft de werknemer recht op privacy (op een persoonlijke levenssfeer en zelfbeschikking). Hierop mag niet zomaar een inbreuk worden gemaakt. Daarnaast kan bij de werknemer een rol spelen dat hij wegens gezondheidsproblemen veel last heeft van het dragen van een mondkapje of dit zelfs helemaal niet kan dragen.
De rechtbank Midden-Nederland oordeelde recentelijk dat de werkgeversbelangen zwaarder wegen dan het (normale) ongemak en de hinder die de werknemer ervaart bij het dragen van een mondkapje op de werkvloer. Als de werknemer toch blijft weigeren een mondkapje te dragen, kan dit zelfs een reden zijn om het loon op te schorten en de werknemer de toegang tot het werk te ontzeggen. De werkgever zal echter in sommige gevallen moeten bekijken of hij het doel dat hij beoogt met zijn mondkapjesplicht, ook op andere, minder ingrijpende wijze kan bereiken. Denk hierbij aan het gebruik een spatscherm of zogenoemde 'face shield'. Het zal niet verbazen dat overleg ook in dit verband altijd de beste optie is.
2. Mag ik tegen mijn werkgever liegen over mijn vakantiebestemming?
Voor reisbestemmingen waarvoor een reisadvies met de kleurcode oranje of rood is afgegeven, geldt (meestal) bij terugkomst een quarantaineplicht. Werkgevers mogen hun werknemers verplichten om vakantie-uren of onbetaald verlof op te nemen als zij hierdoor niet kunnen werken. Veel werkgevers hebben deze regel dan ook toegepast.
Als je dan toch afreist naar een gebied waarvoor een oranje reisadvies geldt, is het onverstandig om hierover te liegen tegen je werkgever. Zo oordeelde de rechtbank Overijssel in december 2020 dat herhaaldelijk liegen over een vakantiebestemming en het verstrekken van valse reisdocumenten om quarantaine (en dus verlies van vakantie-uren of stopzetting van het loon) te ontwijken, een reden kan zijn voor ontslag zonder betaling van de transitievergoeding. Dit geldt ook wanneer een werknemer een langdurig en onberispelijk dienstverband heeft.
3. Mag ik weigeren mijn werk te doen als mijn werkgever onvoldoende coronamaatregelen neemt?
Zoals eerder vermeld, heeft de werkgever de plicht om te zorgen voor een gezonde en veilige werkomgeving. Het advies van de overheid aan werkgevers is om personeel zo veel mogelijk thuis te laten werken. Voor sommige werkgevers is thuiswerken geen optie. Ook is het mogelijk dat de werkgever, ondanks het overheidsadvies, liever zijn personeel op de werkvloer heeft. In dat geval zal de werkgever er alles aan moeten doen om coronabesmettingen op of tijdens het werk te voorkomen. In ieder geval wordt van de werkgever verwacht dat hij faciliteert, stimuleert en ook controleert dat werknemers zich aan de basisregels houden die van overheidswege gelden. Daarnaast wordt verwacht dat hij de risico's op de werklocatie inventariseert, waarbij ook specifiek rekening moet worden gehouden met werknemers die behoren tot de corona-risicogroep. Doet de werkgever dit niet, dan kan dit financiële gevolgen hebben.
Zo volgt uit een uitspraak van de rechtbank Limburg dat het gebrek aan (voldoende) coronamaatregelen door de werkgever ertoe kan leiden dat een werknemer het werk mag weigeren zonder dat de werkgever hieraan consequenties (zoals stopzetting van het loon) kan verbinden. Deze plicht van de werkgever wordt wel begrensd door de (beperkte) bevoegdheden die hij heeft. Hij mag bijvoorbeeld niet zijn werknemers op coronaklachten onderzoeken. Dit is de taak van de bedrijfsarts of de arbodienst.
4. Moet mijn werkgever mij ziekmelden als ik ‘preventief’ in quarantaine moet?
Sinds 1 januari 2020 is het algemene uitgangspunt van de wet dat de werkgever het loon moet doorbetalen, ook als de werknemer geheel of gedeeltelijk niet heeft gewerkt. Een uitzondering hierop bestaat als het niet werken in redelijkheid voor rekening van de werknemer moet komen. Dit is bijvoorbeeld het geval in het eerder genoemde voorbeeld, waarin een werknemer in quarantaine moest na terugkomst van een (vakantie)bestemming waarvoor een advies gold daar alleen heen te reizen indien dat noodzakelijk is.
Als een werknemer zelf niet ziek is, maar preventief in quarantaine moet omdat hij in aanraking is geweest of samenwoont met iemand die corona heeft, dan mag de werkgever deze werknemer niet ziekmelden, aldus rechtbank Limburg in juni 2020. Dit betekent dat in dit verband de regels voor ziekte niet gelden. De werkgever mag zich niet beroepen op eventuele wachtdagen (één of twee dagen waarin hij geen loon hoeft te betalen) en hij mag ook niet het salaris korten wegens ziekte. De werkgever is dus gewoon verplicht 100% van het loon door te betalen. De werkgever kan wel verlangen dat de werknemer zijn werkzaamheden thuis uitvoert, voor zover dat mogelijk is.
5. Heb ik recht op thuiswerken?
Het korte antwoord op deze vraag is: nee. Ook de coronacrisis zelf biedt geen recht op thuiswerken. Een werknemer kan op grond van de Wet flexibel werken wel een verzoek tot thuiswerken indienen bij de werkgever. Deze aanvraag moet normaal gesproken twee maanden van tevoren worden ingediend, maar vanwege de corona-crisis geldt deze termijn niet. De werkgever hoeft niet in te stemmen met het verzoek om thuis te werken en ook hoeft hij voor deze weigering geen zwaarwegend bedrijfsbelang te hebben. Dat de overheid dringend adviseert om zo veel mogelijk thuis te werken, doet hieraan niet af, zo oordeelde rechtbank Gelderland in juni 2020. Daarnaast is ook de angst om besmet te raken geen geldige reden voor de werknemer om thuiswerken af te dwingen. Wel gaan in de politiek steeds meer stemmen op om een weigering van een verzoek tot thuiswerken alleen mogelijk te maken als de werkgever daarvoor een zwaarwegend bedrijfsbelang heeft. Of deze discussies zullen leiden tot aanpassing van de wet, moet echter nog blijken.
Heeft u een vraag over werk in relatie tot corona? Neem gerust contact op met een van onze arbeidsrechtadvocaten.